Badania psychologiczne i ich ewolucja

Ewolucja badań psychologicznych 

Wpływ nauk przyrodnicznych na programy badawcze psychologów:

• Początek XIX wieku - psychologia filozoficzna poddana poważnej weryfikacji empirycznej: powstaje nowa jakościowo dyscyplina - psychologia.
• Przekształca się w naukę przyrodniczą uprawianą na wzór fizjologii (dysponuje danymi nt. budowy mózgu i procesów nerwowych).
• Istotny wpływ: anatomów, neurofizjologów, fizjologów, biologów i fizyków, a także astronomów.

Wpływ neurologów i neuroanatomów:

1. Gall, XVIII/XIX w.: Teoria lokalizacji czynności psychicznych w mózgu (28 pól mózu zróżnicowanych funkcjonalnie)
2. Domysły: np. frenologia (budowa czaszki mówi o charakterystyce funkcji psychicznych - różne talenty i zdolności u różnych ludzi rozwijają sie w rózny sposób, co ma swoje odzwierciedlenie również w anatomicznych rozmiarach odpowiedniego ośrodka korowego). Brak naukowości.
3. Broca: odkrycie ruchowego ośrodka mowy. Badał pacjentów z uszkodzonym mózgiem. Utrate umiejętności posługiwania się językiem nazywamy afazją Broki.
4. Bastian: odkrycie ośrodka pamięci wzrokowej.
5. Wernicke: odkrycie ośrodka rozumienia mowy.
6. Munk: ośrodki wzroku i słuchu.
7. Exner: ośrodek agrafii.
8. Betz: komórki piramidalne.

Na skutek powyższych odkryć powstała psychomorfologiczna koncepcja mózgu - założenia:

1. mózg jest zróznicowany w swojej budowie i funkcjach
2. mózg jest konglomentarem (skupiskiem) ośrodków mózgowych
3. są one funkcjonalnie nie zależne
4. istnieje odpowiedniość struktury mózgu i struktury psychiki. Ta ostatnia jest sumą odrębnych zdolności i funkcji.

Bell, XIX w.: powyższa koncepcja ułatwia odkrycie sensorycznych włókien nerwowych (afferentnych) i ruchowych (efferentnych): skoro istnieją specyficzne, niezależne od innych wrażenia - muszą istnieć zróżnicowane włókna nerwowe. To prawo Bella-Megendiego -> Spory pomiędzy zwolennikami atomizmu a myslenia całościowego.

Flourens: teoria antylokalizacyjna - badania kręgowców dowiodły, że kora, podkora i móźdzek spełniają różne fukncje, ale poszczególne partie mózgu funkcjonują jako nierozłączna całość.

Jackson: teoria wielopoziomowej organizacji mózgu - poszczególne fukcje psychiczne są regulowane na wielu poziomach. Hierarchicznie wyższe ośrodki są skroniowo-ciemieniowe.

WNIOSEK:

• Teorie funkcjonowania mózgu wyznaczały kierunki eksporacji poznawczych.
• Psychologia zorientowana na osiągnięcia neurologii i anatomii skłaniała sie ku materializmowi. Do dzisiaj widać te wpływy, np. historia relacji S-R wywodzi się z neurologicznych studiów nad tkanką nerwową.

Wpływ fizjologów: dyskusja nt. odruchów

1. Hall: eksperymenty neurofizjologiczne - teoria trójfunkcjonalnego zróżnicowania układu nerwowego: ruchy dowolne (świadome u człowieka) zależą od:

- uwarunkowań psychicznych i pracy kory mózgowej - czynności serca, układu oddechowego - rdzenia przedłużonego

Regulacja witalna sprowadza się do zasady łuku odruchowego (mechaniczna regulacja) -> powstawe spór nt. istoty odruchu.

B. Muller: zakwestionował radyklanie mechanistyczny pogląd Halla - wielu odruchom towarzyszą doznania psychiczne, a wola kieruje wieloma czynnikami.

C. Pfluger: odruch nie jest mechaniczny, ale stanowi narzędzie przystosowania: podlega ogólniejszym prawom regulującym funkcjonowanie mózgu

Psychofizyka i formułowanie ogólnych praw:

1. Webber: dwa obszary zainteresowań:

- wrażliwość zmysłowa: dwa podrażnienia skóry w punktach położonych blisko siebie, są odczuwalne jako jedno. Zdolność różnicowania takiego podrażnienia jest różna dla różnych rejonów skóry, np. plecy a język - tu więcej zakończeń nerwowych, stąd większa wrażliwość. pobudzenie jest opracowywane przez mózg (tworzą się wyobrażenia czsowo-przestrzenne).

- intensywność podniety a siła doznania zmysłowego: eksperymentalnie określał wielkość bodźca na podtawie subiektywnych wrażeń. istnieją różnice we wrażliwość. Wielkość przyrostu siły bodźca wywołującego ledwie dostrzegalną różnicę nie ejst wielkością stałą (np. przy podnoszeniu przedmiotów ciężkich i lekkich).

WNIOSEK:

Prawo Webera: pokazanie zalezności zjawisk psychicznych od fizycznych.

Eksperymenty uświadomily istnienie pewnych ogólnych prawidłowości.

B. Fechner: to co się dzieje pomiędzy ciałek a psychiką do się odpisać matematycznie.

-postulat pomiaru pośredniego zjawisk psychicznych: mierząc podmietę (bodziec) można precyzyjnie określić w kategoriach liczbowych wielkość przeżycia

WNIOSEK:

Jeśli zmianom wielkości podniet (bodźców) fizycznych towarzyszą zmiany wielkości doznań zmysłowych, to oba procesy dzieją się równolegle -> idea paralelizmu psychofizycznego (można pośrednio mierzyć doznania psychiczne poprzez pomiar podniety).

Od tego czasu starcia dwóch orientacji:

- Idealistycznej (np. March) - fakty świadomości i fakty fizyczne stanowią jedno i to samo subiektyne doświadczenie

- Materialistycznej - istnieje ścisły związek przyczynowy pomiędzy działającymi bodźcami świata zewnętrznego a subiektywnymi przeżyciami

Do dzisiaj oba stanowiska wywołują chęć weryfikacji empirycznej (np. Hebb, Delgado)

Czas reakcji a astronomia:

Astronomowie - badali ruchy gwiazd i odkryli problem psychologiczny. Ustalali dokładny czas przejścia gwiazdy przez linie południka zerowego: czas rozpoczęcia i zakończenia. Okazało się, że różnica notowań tego zjawiska była niezależna od woli obserwatora i występuje pomiędzy zapisami różnych osób: odkryto różnice indywidulane w formie doznań zmysłowych.

Helmholtz: czas przewodnictwa nerwowego to ok. 2m/s.

Wpływ biologów:

• Darwin: O pochodzeniu gatunków. Badanie i opis relacji organizm-środowisko.
• Pojęcie adaptacji: postawowym dążeniem organizmów jest adaptacja do środowiska.
• Teoria ewolucji: organizm zmienia się, podlega procesowi ewolucji: giną osobnicy o gorszych cechach biologicznych, a trwają ci o lepszych.
• Cechy pozytywne (zarówno fizyczne jak i psychiczne) sądziedziczone i utwalają się w kolejnych pokoleniach..
• Organizm należy badać jako całośćm bo tak przystosowuje się do środowiska.
• Psychika - instrumentem przystosowania. Intelekt zastępuje u człowieka instynkty typowe dla organizmów nieższego poziomu rozwoju ewolucyjnego.

Wpływ wiedzy lekarskiej

Problem dziedziczności, przekazu doświadczeń indywidulanych.

1. Hipokrates, Galen: pojęcie temperamentu i problem osobowości.
2. Wpływ na rozwój psychologii osobowości i klinicznej.
3. Mesmer (fizyk i lekarz XVIII/XIX): samopoczucie człowieka zależy od tego jakie fluidy kosmiczne przenikają jego ciało. Prądy magnetyczne przenikają ciało i oddziaływują na psychikę. Magnesem zaczął leczyć psychonerwice - efekt sugestii.
4. Pod wływem mesmeryzmu zajęto się hipnozą.
5. Eliotson i Esdaile: operacje przeprowadzone pod hipnozą zmniejszają uczucie bólu i spada śmiertelność.

WNIOSKI:

Badania lekarzy przyczyniły się do rozwoju psychologii osobowości i motywacji.

Pojęcie świadomości - zbyt wąskie dla zrozumienia przeżyć i zachowań człowieka.

WNIOSKI OGÓLNE:

• W II poł. XIX w. psychologia rozwijała się bardzo żywiołowo ze względu na zapotrzebowanie praktyki społecznej oraz wielu innych dziedzin nauki
• Była dziedziną niejednolitą
• Brakowało spójnej interpretacji zachowań ludzkich
  
  Źródła: materiały z wykładów

Psychologia poznawcza

1. Człowiek jako układ reproduktywno – generatywny – ujęcie psychologii poznawczej
   Twórcy: Bruner, Simon, Neisser, Rumelhart, Tomaszewski. Próbowano stworzyć portret psychologiczny który odpowiadałby faktom empirycznym, był mniej mechaniczny od behawioryzmu i mniej kliniczny od psychoanalizy.
   Koncepcja ta nie jest zbyt jednolita, ale wspólnym rdzeniem wszystkich jej wersji jest twierdzenie, że człowiek jest samodzielnym podmiotem, który w dużej mierze decyduje o sobie, działa na ogół świadomie. W toku życia przyjmuje, przechowuje, interpretuje i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedzę, dane) i nadaje im wartość (znaczenie, sens). Jednostka spostrzega rzeczywistość, zapamiętuje informacje, myśli analitycznie i twórczo, prowadzi dyskurs z innymi ludźmi dzięki kompetencjom umysłu. Jest sprawcą, podejmuje działania celowe i sprawuje nad nimi poznawczą kontrolę.
   1. Człowiek układem przetwarzającym informacje, jego zachowanie zależy od bieżących informacji ze świata i struktur poznawczych (zakodowanej w pamięci trwałej wiedzy)
   2. W toku życia człowiek przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedza, dane) i nadaje im pewna wartość (znaczenie, sens). Zwolennicy tej koncepcji uważają, iż człowiek nie jest ani marionetką sterowaną całkowicie przez środowisko zewnętrzne ani niewydarzonym aktorem zależnym od nieświadomych sił popędowych jest raczej samodzielnym podmiotem, która w dużej mierze decyduje o własnym losie, który na ogół świadomie i celowo działa w coraz bardziej złożonym labiryncie współczesności.
   3. Portret poznawczy nie tylko określa jak funkcjonuje człowiek ale również wskazuje jak zmieniać jego myślenie i działanie. Zwolennicy tej koncepcji odrzucają zasady inżynierii behawiorystycznej i psychoterapii dynamicznej. Ich zdaniem podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja czyli formowanie siebie według własnego projektu.
   4. Centralne miejsce w tej koncepcji zajmuje korpus twierdzeń dotyczących architektury umysłu ludzkiego i jego podstawowych czynności. Umysł ten, zwany układem poznawczym lub inaczej systemem reproduktywno-generatywnym, ma względnie stałe właściwości, które można nazwać niezmiennikami antropicznymi i które niewiele zmieniły się w czasie cywilizacyjnym a więc od starożytności. Tradycyjnie zaliczamy do nich inteligencję, zdolności specjalne, systemy pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania informacji i inne. Właściwości te są w zasadzie wrodzone, chociaż na ich rozwój wpływa środowisko społeczne i kulturowe.
      
      
      Struktury poznawcze jako centralny składnik osobowości człowieka –Uzyskiwane informacje pochodzą z dwu różnych źródeł. Pierwszą z nich jest indywidualne doświadczenie, czyli system wiedzy, którą osoba zdobyła w przeszłości lub wytworzyła samodzielnie, dzięki twórczemu myśleniu. System informacji wewnętrznych, utrwalonych w pamięci nazywa się często strukturami poznawczymi lub schematami poznawczymi (inaczej: reprezentacja poznawcza). Struktury poznawcze są centralnym składnikiem osobowości jednostki. Drugim źródłem informacji jest środowisko zewnętrzne a więc rodzina, szkoła, zakład pracy, instytucje kulturalne czy środki masowego przekazu
      Struktury poznawcze czyli informacje zakodowane w organizmie człowieka pozwalają jednostce na poczucie własnej tożsamości oraz orientacje w świecie zewnętrznym.
      
      
      Źródła: "Psychologia: Podręcznik akademicki (t. 1, 2 i 3, red.)" Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2000.