Uczenie się

Na podstawie książki Gerda Mitzela

 INFORMACJE O PROCESIE UCZENIA SIĘ

Uczenie się to proces, który stanowi podstawę względnie stałych zmian zachowania i zachodzi w wyniku ćwiczeń lub doświadczeń.

Podstawowa różnica między uczeniem się a zachowaniem to fakt, iż uczenia nie da się zaobserwować. Jako, że na zachowanie mogą wpływać także inne czynniki jak np. zmęczenie, czy środki odurzające, o uczeniu mówimy dopiero wtedy, gdy zajdzie względnie trwała zmiana w zachowaniu danego człowieka. Uczenie się to proces aktywny, dlatego uczenie się podczas snu nie jest do końca możliwe.

UCZENIE SIĘ POPRZEZ WARUNKOWANIE KLASYCZNE

Warunkowanie – proces, podczas którego między sposobem zachowania, a nowym bodźcem wytworzone zostaje skojarzenie(asocjacja). Istnieją dwa rodzaje warunkowania: klasyczne i instrumentalne(sprawcze).

Odruch to automatyczna reakcja na dany, specyficzny bodziec. Bodziec, który odruchowo wyzwala określoną reakcję to bodziec bezwarunkowy(Sb), natomiast reakcja na bodziec bezwarunkowy to reakcja bezwarunkowa(Rb). Reakcja odruchowa, którą wywołuje bodziec warunkowy(Sw) to reakcja warunkowa. Warunkowanie ma miejsce tylko wtedy, gdy bodziec bezwarunkowy podczas fazy uczenia się poprzedza się bodźcem neutralnym(Sneu). Bodziec neutralny nigdy nie stanie się bodźcem warunkowym, jeśli wystąpi po bodźcu bezwarunkowym.

Najkorzystniejszym warunkiem do uzyskania procesu uwarunkowania występuje gdy czas pomiędzy Sneu a Sb wynosi ok. 2 sekundy(wg Mietzela, gdyż gdzie indziej podają np. 0,5 sekundy)

Odkrycie Gracii nazwane niechęcią do określonego smaku, opisuje sytuacja gdy np. jakiś czas po zjedzeniu potrawy o konkretnym smaku wystąpią jakieś nieprzyjemne zdarzenia np. pierwsze symptomy grypy. Mimo, iż to nie potrwa spowodowała niekorzystne następstwa, powiązania w czasie spowodują iż jej smak będzie kojarzył się z czymś nieprzyjemnym i jedzenie tej konkretnej potrawy nie będzie dla nas już tak miłe jak wcześniej.

Zwierzęta[w tym oczywiście ludzie] wykazują biologiczną gotowość do nauczenia się pewnych zależności S-R szybciej niż innych.

Wygaszanie – zanik wyuczonych czynności. Gdy po Sw wielokrotnie nie występuje Sb, to reakcja warunkowa staje się coraz słabsza, aż zanika zupełnie. Może jednak nastąpić spontaniczne odnowienie.

Generalizacja – organizm wykazuje reakcję warunkową nie tylko przy podaniu bodźca warunkowego, lecz także bodźców do niego podobnych.

Różnicowanie– ograniczenie generalizacji. Proces podczas którego człowiek uczy się reagować inaczej na dwa podobne do siebie bodźce. Podział bodźców na istotne i nieistotne.

Watson uważał, że reakcji emocjonalnych np. lęku, można nauczyć się poprzez warunkowanie klasyczne.

Odwarunkowanie – połączenie bodźca warunkowego powodującego np. lęk z takim zachowaniem, które można konkurować z reakcją lęku np. dawanie cukierków.

UCZENIE SIĘ POPRZEZ WARUNKOWANIE SPRAWCZE(INSTRUMENTALNE)

Zachowanie instrumentalne – zachowanie przez które ludzie i zwierzęta mogą wpływać na środowisko zewnętrzne.

Przeprowadzając doświadczenie na kotach uwięzionych w klatce, które mogły wyjść tylko po wykonaniu odpowiedniego manewru, Thorndike opisał zachowanie instrumentalne – zachowanie, które pozwala osiągnąć zamierzony cel oraz przedstawił metodę prób i błędów.

Prawo efektu – nieskuteczne impulsy są stopniowo eliminowane, zaś impuls prowadzący do skutecznego rezultatu, jest wzmacniany uczuciem zadowolenia, które potem następuje.

Częstość zachowania – określa ono częstość, z jaką dane zachowanie występuje w zdefiniowanej jednostce czasu. Ze zmian częstości zachowanie można odczytać czy osoba przeprowadzająca doświadczenia zbliża się do celu, czy uzyskania jak najszerszej kontroli nad zachowaniem sprawczym.   

Wzmocnienie pozytywne – jeśli po określonym zachowaniu następuje bodziec pozytywny i jeśli po jego wystąpieniu wzrasta częstość występowania tego zachowania to ów bodziec pełni rolę wzmocnienia pozytywnego.

Zasada Premacka - czynność bardziej preferowana może służyć do wzmacniania czynności mniej preferowanej, np. uzyskiwanie pokarmu po naciśnięciu dźwigni, powoduje wzmocnienie dotyczące naciskania dźwigni.

Bodziec awersyjny – bodziec na który zawsze reaguje się ucieczką lub unikaniem, np. mandat, grzywna itp.

Wzmocnienie negatywne – awersyjny bodziec na skutek określonego zachowania nie wstępuje – uniknięcie sytuacji nieprzyjemnej.

  NIE WOLNO MYLIĆ WZMOCNIENIA NEGATYWNEGO Z KARANIEM – negatywne wzmocnienie nie spowoduje ustąpienia określonego zachowania.

Wyuczenie zachowania – wzmocnienie każdego przybliżenia się do pożądanej formy zachowania – metoda stopniowych przybliżeń.

Gdy bodziec awersyjny następuje po określonym zachowaniu i gdy w konsekwencji zmniejsza się częstość jego wstępowania lub gdy zachowanie to – przynajmniej czasowo – już nie występuje to znaczy, że jest mowa o karaniu. W wypadku karania dane zachowanie nie znika na zawsze, lecz tylko zostaje stłumione.

Wzmocnienie sporadyczne – proces utrudniający wygaszenie. Zachowania które wcześniej były wzmacniane sporadycznie, bardzo trudno jest wyeliminować przez wymazanie lub wygaszenie.

Cechą charakterystyczną warunkowania sprawczego jest występowanie wzmocnienia lub karania zawsze w następstwie określonego zachowania. Sprawowanie kontroli nad zachowaniami sprawczymi udaje się tylko wtedy, gdy wykorzystane zostaną bodźce wskazujące na to, kiedy dany sposób zachowania jest odpowiedni, a kiedy nie.

Bodźce różnicowe – pozytywne i negatywne. Regulują codzienne życie. Wskazują na ewentualne negatywne lub pozytywne konsekwencje.

Blokowanie – gdy nowy bodziec nie zwiększa prawdopodobności wystąpienia nieprzyjemnego zjawiska, zwierzę nie musi już mu poświęcać uwagi, bodziec ten będzie blokowany i nie stanie się bodźcem warunkowym.

Podejście poznawcze – zajmuje się procesami, które przebiegają między bodźcem a reakcją.

Utajone uczenie się – uczenie się, które z początku nie ujawnia się w zachowaniu.

Wg Tolmana – zachowanie zawsze służy celowi tzn. jest skierowane na osiągnięcie określonego celu. Wzmocnienie, dla Tolmana, nie jest potrzebne do uczenia się, dostarcza jednak okazji do wykorzystania nabytej wiedzy.   

Science Daily

Chcę przedstawić artykuł dotyczący alkoholizmu i jego leczenia. Artykuł opowiada, że lek o nazwie Topiramat jest skuteczny w walce z alkoholizmem. Lek działa poprzez zahamowanie pozytywnych odczuć po wypiciu alkoholu (blokuje zwiększenie poziomu dopaminy).
Myślę, że warto zapoznać się z tym artykułem, gdyż problem alkoholizmu jest bardzo częsty i występuje w różnych grupach wiekowych.

Lek na alkoholizm. 

Socjobiologia

Socjobiologia jako prąd myślowy jest związana z Darwinizmem. Według tego założenia:
  Geny podlegają mutacji
  Organizmy podlegają doborowi naturalnemu
  Gatunki podlegają ewolucji kryteria/cechy typowe dla danego gatunku
  Powszechność występowania danej cechy – na przykład procent populacji w której ona występuje
  Niemodyfikowalność danej cechy w skali gatunku – automatyzmy jej występowania spontaniczne pojawienie się, nieuleczalność itp.
  Użyteczność adaptacyjna danej cechy – radzenie sobie z problemami przeżywalność sukces rozrodczy jako konsekwencja itp.

 Założeniem socjobiologii jest przekonanie o ponadgatunkowej powszechności opisywanych zależności. Socjobiologia nawiązując do Darwinowskich analiz egoizmu altruizmu agresji oraz innych zachowań społecznych. powoduje bowiem trzy podstawowe założenia:
  Znaczna (o ile nie wszystkie) liczba zachowań determinowana jest genetycznie
  Genetycznie ukształtowane zachowania są przechowywane w populacji o tyle o ile zapewniają sukces
 reprodukcyjny
  Ewolucyjny sens zachowania poznać można przez obserwacje zdolności do przetrwania i reprodukcji u jednostek przejawiających to zachowanie.
 Człowiek jest typowym ssakiem
  Mężczyźni dominują nad kobietami
  Potomstwo wymaga długotrwałej opieki
  Rodzice pozostają w długotrwałych ścisłych związkach
  Dominującym rysem zachowania jest egoizm – działania w interesie własnym i najbliższych ale tez ksenofobia i terytorializm
  Powszechne jest zamiłowanie do zabaw i gier zręcznościowych

Altruizm
  Altruizm krewniaczy – pomoc prezenty itp. Częściej pojawiają się w kręgu rodzinnym itp.
  Altruizm odwzajemniony – robie cos dla kogoś by mieć później z tego korzyść
 Zachowania agresywne wg socjobiologii
  Mężczyźni z natury są bardziej agresywni niż kobiety dotyczy to szczególnie przemocy seksualnej
  Młodsi osobnicy są bardziej agresywni niż starsi
  Agresja wobec obcych jest silniejsza niż agresja swoich i bliskich

Wg socjobiologii agresja jest traktowana jako praktyczny sposób zapewnienie sobie sukcesu ewolucyjnego z tej perspektywy rozpatruje się także wojny

 Wg socjobiologii wojna redukuje nadwyżki populacyjne i spełnia dwie funkcje
  wewnętrzną – podtrzymuje solidarność wewnątrzgrupową
  zewnętrzną – jest mechanizmem stabilizacji równowagi sił
 krytyka wobec socjobiologii
 metodologiczny – brak dostatecznych dowodów dla wielu twierdzeń
  etyczno ideologiczny – usprawiedliwia dwoistą moralność seksualną inną dla mężczyzn a inną dla kobiet i
 usprawiedliwia wojny itp.

Zródła: J. Strelau "Psychologia: Podręcznik akademicki (t. 1, 2 i 3, red.) Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2000"

W 1924 roku Carney Landis, absolwent psychologii na Uniwersytecie w Minnesocie opracował eksperyment badający, czy różne emocje tworzą wyraz twarzy charakterystyczny dla konkretnego uczucia.

Celem tego eksperymentu było sprawdzenie, czy wszyscy ludzie mają wspólne wyrażenia, kiedy czuje niesmak, szok, radość, i tak dalej. 

Większość uczestników eksperymentu była studentami. Wywieziono ich do laboratorium, gdzie byli wystawiani na różne bodźce mające na celu wytworzenie konkretnie pożądanej emocji i w konsekwencji – reakcji mięśni twarzy. Tymi bodźcami były na przykład: zapach amoniaku, filmy pornograficzne i dotykanie żab,  ich twarze pokryto czarnymi liniami - w celu zbadania ruchów mięśni twarzy. Zostały one następnie wystawione na różne bodźce mające na celu stworzenie silnej reakcji. Każda osoba była fotografowana jak reaguje. . Jednak kontrowersje wokół badań budziła ostatnia część testu.

Uczestnikom pokazywano żywe szczury i kazano je ściąć. Podczas, gdy wszystkim uczestnikom przekazano tę myśl, to aż jedna trzecia wykonała polecenie. Sytuację pogarsza fakt, że większość uczniów nie miał pojęcia, jak wykonać tę czynność w sposób humanitarny, a zwierzęta zostały zmuszone do wielkiego cierpienia. Dla tych, którzy odmówili wykonywania zadania, Landis podnosił nóż i obcinał przy nich głowę zwierząt.

Kontrowersje pracy wzbudził fakt, że badania nie wykazały, że ludzie mają wspólny zestaw unikatowych wyrazów twarzy. Landis nie wykrył wzorca reakcji mięśni twarzy odpowiadającego poszczególnym emocjom, ale jego badanie i tak z pewnością zapisze się na stałe w historii psychologii.

Wyraz twarzy podczas dekapitacji szczura

Żródła:

Notatki osobiste

Wcześniaki- aspekt pomocy rodzinie

Wcześniactwo nie jest już traktowane jedynie w kategoriach ryzyka biologicznego.

Celem interwencji psychologicznej w szpitalu jest niwelowanie u ograniczanie psychologicznych skutków traumatycznego wydarzenia jakim były przedwczesne narodziny oraz umożliwienie wcześniakom normalnego rozwoju.

WCZEŚNIACTWO A ROZWÓJ DZIECKA  \

Rozpatrywanie jedynie w kategorii traumy biologicznej.(William Little, Pasamanick i Knobloch).XIX – XX w.

Komplikacje okołoporodowe mogą doprowadzić do uszkodzenia mózgu, zaburzeń zachowania i przystosowania, upośledzenia umysłowego, mózgowego porażenia dziecięcego a nawet do śmierci.

Powstawanie programów interwencji, które polegają na ćwiczeniu „zagrożonych” funkcji bez uwzględnienia całości funkcjonowania dziecka(kontekstów: społecznego, kulturowego i rodzinnego).

Skutki wcześniactwa dla rozwoju można przewidzieć gdy uwzględni się wkład środowiska społecznego, w którym dziecko jest wychowywane.

Rozwój jest procesem otwartym tzn., że zmiana jest możliwa w każdym momencie. Dziecko aktywnie wpływa na swoje otoczenie, a otoczenie wpływa na nie więc rozwój jest wynikiem nieustannych, dynamicznych interakcji dziecka i doświadczeń dostarczanych mu przez rodzinę i kontekst społeczny oraz doświadczeń na które ma ono wpływ.

Synaktywna teoria rozwoju – (H. Als) punkt wyjścia dla opracowania jednego z pierwszych programów wczesnej interwencji dla wcześniaków w warunkach szpitalnych tzw. „Programu zindywidualizowanej, rozwojowej oceny i opieki nad noworodkiem”.

Rozwój zawsze odbywa się w kontekście relacji i poprzez relacje międzyludzkie. Dziecko od początku aktywnie organizuje swój rozwój.

„dziecko wyobrażone” - fantazje matki na temat dziecka pomiędzy 4 a 7 miesiącem ciąży. Zanikają by matka mogła je przyjąć w otwarty sposób bez oczekiwań.

(Szczególnie niebezpieczne jak się rodzi wcześniak bo jest duża różnica między wyobrażeniami a narodzonym dzieckiem. Sytuację pogarsza często zły stan dziecka.)

PRZYWIĄZANIE

Z jednej strony rodzice wcześniaka mogą stać się niedostępni w interakcjach z dzieckiem(problem dziecka wyobrażonego, powstawanie mechanizmów obronnych), może nie zaistnieć możliwość dostrojenia się matki z dzieckiem – model zdezorganizowany.

Przy odpowiednim wsparciu możliwe jest wykształcenie bezpiecznego wzorca przywiązania.

Interwencja psychologiczna w warunkach oddziału dla wcześniaków

To zaplanowane, odbywające się w ramach kontaktu klinicznego, ukierunkowane na rodziców, dziecko bądź personel  działanie psychologa.

Cele interwencji:

–    zapobieganie zaburzeniom rozwoju psychiki dziecka,

–    niwelowanie lub ograniczanie psychologicznych skutków przedwczesnych narodzin dziecka,

–  wspieranie wysiłków własnych dziecka i rodziny, by skompensować wcześniejsze skutki traumy biologicznej,

–   umożliwienie dziecku realizacji jego potencjału rozwojowego.

Dodatkowo interwencja taka powinna być zorientowana na rodzinę, co oznacza przyjęcie następujących założeń:

–  ekspertem w sprawach dziecka jest rodzina i to ona podejmuje decyzję (szczególnie ważne w warunkach oddziału szpitalnego),

–        rodzina jest stałym elementem życia dziecka, a profesjonaliści uczestniczą w nim tylko tymczasowo,

–    b. ważne jest rozpoznanie celów i priorytetów rodziny w zakresie udzielanej interwencji

–   rodzina ma prawo do wyboru intensywności własnego zaangażowania w procesie interwencji

–  podstawą skuteczności jest oparta na zaufaniu i współpracy relacja między rodzicami a profesjonalistami,

–     podczas interwencji trzeba uwzględnić i szanować różnice w zakresie systemu wartości rodziców, religii, przekonań czy procesów radzenia sobie.

Założenia dotyczące rozwoju dziecka:

Głównym celem interwencji na oddziale dla wcześniaków jest stwarzanie im optymalnych warunków do rozwoju psychiki poprzez wspieranie relacji rodzice-dziecko i zapobieganiu zaburzeniom w tym zakresie!

Zakres działań psychologa:

–  pomoc w przepracowaniu traumatycznych przeżyć  rodziców; odbarczenie z poczucia winy, towarzyszenie rodzicom w przyzwyczajaniu się do trudnej sytuacji (fundamentalne znaczenie, gdyż urodzenie wcześniaka wiąże się z ogromną  traumą, dodatkowo  niepewność jutra, możliwość wystąpienia zaburzeń rozwojowych u dziecka i innych powikłań - to wręcz odczuwanie żałoby)

–  wspieranie wczesnych interakcji rodzice – dziecko, pomoc w odczytywaniu sygnałów dziecka, stopniowe powierzanie rodzicom coraz większego obszaru kompetencji, pomoc matce w wypadku gdy po urodzeniu wcześniaka skonfrontowała się ona ze swoimi wcześniejszymi traumatycznymi doświadczeniami (Kmita 2003).

Interakcje rodzic-dziecko.

Badania K. Minde i jej współpracowników na temat matek chorych wcześniaków:

·         matki te w odróżnieniu od matek dzieci zdrowych, wyraźnie różnią się pod względem zachowania w interakcjach z dzieckiem:  mniej je dotykają i mniej się do niego uśmiechają.

·         Matki dzieci, których ciężki stan trwał nie dłużej niż 17 dni szybko wracaly do „typowego” wzorca interakcji, natomiast matki dzieci, których życie było zagrożone przed dlużej niż 35 dni jeszcze przez wiele miesięcy zachowywały się tak jakby dziecko było bardzo chore.

Interakcja pomiędzy dzieckiem i rodzicem jest bardzo ważna, a wcześniak jest bardzo szczególnym partnerem interakcji.  Zdarza się, że wcześniaki mają zmienioną wrażliwość na bodźce, co w sposób zasadniczy rzutuje na ich funkcjonowanie w interakcjach społecznych.

CEL INTERWENCJI PSYCHOLOGICZNEJ w szpitalu: funkcjonowanie refleksyjne rodzicow. Można go osiągnąć pomagając rodzicom w przepracowaniu traumatycznych doswiadczen związanych z wcześniactwem, jak również umiejętnie wspierając ich interakcje z dzieckiem.

Relacje dziecko-personel i rodzina-personel

Rola psychologa: dbałość o to, by relacje pomiedzy personelem a dzieckiem i rodzicamistanowily kontekst sprzyjający prawidłowemu rozwojowi psychiki.

Podstawowe problemy:

·         Większość interakcji rodziców na oddziale to interakcje z personelem medycznym, a nie psychologiem

·         Personelu najczęściej nikt nie uczył w zakresie komunikowania się z osobami znajdującymi się w trudnych sytuacjach

·         Reakcje rodziców, zrozumiale dla psychologa, dla lekarza czy pielęgniarki mogą być odbierane jako brak szacunku czy agresja (np. pytania jak działa respirator, czy zadawanie tych samych pytań).

Źródła: G. Kmita- fragment ".Kmita G., Kaczmarek T. (red). (2004). Wczesna interwencja. Miejsce psychologa w opiece nad małym dzieckiem i jego rodziną"

Wiseman i Quirkology

Zastanówmy się nad iluzjami. Czy widzimy wszystko, czy tylko to, co chcemy? Co widzi nasz mózg? I w końcu co my dostrzegamy?

Wszystkim psychologom i nie tylko, chcę polecić stronę: http://richardwiseman.wordpress.com/.

Jest to strona brytyjskiego psychologa z University of Hertfordshire, który zjednał sobie całą rzeszę internautów, czytelników, fanów jego dokonań. 
Zajmuje się tematami takimi jak: szczęście, iluzja, oszustwo i kłamstwo, zjawiskami paranormalnymi i czymś, co nazywa poznaniem świata przez dowcip (Laughlab).

W swoich filmach pokazuje odbiorcom, to czego nie zauważa ich mózg, ukazuje iluzje, znaczenie perspektywy i wiele innych ciekawostek. 
Serdecznie zachęcam do zapoznania się z jego dokonaniami. 
Quirkology

Psychologia humanistyczna

Psychologia Humanistyczna - zwana również psychologią ja (protest przeciw behawioryzmowi i psychoanalizie).

Osoba składa się z dwóch podsystemów czyli „ja” i z „organizmu” i aby człowiek który chce być autentyczny niezależny i zadowolony musi stanowić harmonijną całość z tymi dwoma podsystemami. 

Wg psychologów humanistycznych podstawową wartością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku motywacja jest funkcją całego organizmu a nie jego elementów takich jak popędy czy potrzeby główna tendencja w działaniu człowieka to dążenie do samorealizacji.

Psychologowie humanistyczni przyjmują ze człowiek jest z natury dobry ze jego działania są konstruktywne i pozytywne ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość   

Metoda: subiektywizm

   

Założenia dotyczące natury ludzkiej wg Bugentala

§ Człowiek nie jest sumą elementów składowych, ale bytem unikatowym. Mamy do czynienia z osobą, a nie z organizmem.

§  Istotą człowieka jest ludzki kontekst – bycia z związku z innymi. Waga relacji interpersonalnych.

§  Człowiek jest samoświadomy. Samoświadomość to podstawowy fakt naszego doświadczenia – ma ciągły, wielopoziomowy charakter, aż do nieświadomości włącznie.

§  Człowiek ma możliwość wyboru (danego w doświadczeniu)

§  Jest bytem intencjonalnym: ma cele, wartości, tworzy i odbiera znaczenie.

Wg Maslowa istnieją dwa typy miłości

· miłość typu D (rozumiana jako potrzeba podobnie jak potrzeba jedzenia miłość ta jest z reguły egoistyczna i mało autentyczna rządzą nią prawa konsumpcji człowiek dążący do samorealizacji odrzuca tego typu miłość)

· miłość typu B (jest autentycznym stosunkiem dwóch autonomicznych osób które chcą nie tylko brać ale również dawać miłość typu B stanowi akt rozwoju jednostki)

Cel psychologii humanistycznej – badanie aktualnego doświadczenia i bezpośrednich przeżyć a więc tego co znajduje się w polu fenomenologicznym

Techniki/metody humanistyczne:

-samoopis

-samoocena

-Q-sort (technika ta pozwala określić autoportret osoby i porównać go z portretami innych ludzi)

-specyficzne badania eksperymentalne

Cele psychologii humanistycznej

· dążenie do integracji osobowości (wychowanie ludzi których myśli i działania były by zgodne)

· rozwój autonomii jednostki (uniezależnienie jej od przypadkowych bodźców i nacisków zewnętrznych a także od przeszłości )

· kształtowanie postaw allocentrycznych (koncentrowanie uwagi na innych a nie na samym sobie)

· rozszerzenie świadomości (wychowanie ludzi zdolnych do refleksji nad życiem

· formułowanie tożsamości (która pozwala odpowiedzieć na pytanie „kim jestem” która jest względnie stabilnym układem w zmieniającym się świecie)

stanowiska wobec różnorodnych koncepcji człowieka

· eklektyczne (zwolennicy uważają ze każdy kierunek badań wniósł coś nowego i oryginalnego do wiedzy człowieku i jedynie próby integracji tych osiągnięć pozwolą w przyszłości stworzyć ogólnie akceptowaną teorię psychologiczną)

· klasyczne (różne koncepcje człowieka są wobec siebie konkurencyjne i tylko jedna z nich pozwala lepiej niż inne opisać i wyjaśnić ludzkie czynności badacz więc musi dokonać wyboru)


Źródła: J. Kozielecki "Koncepcje psychologiczne człowieka" Żak