Na podstawie książki Gerda Mitzela
INFORMACJE O PROCESIE
UCZENIA SIĘ
Uczenie się
to proces, który stanowi podstawę względnie stałych zmian
zachowania i zachodzi w wyniku ćwiczeń lub doświadczeń.
Podstawowa różnica
między uczeniem się a zachowaniem to fakt, iż uczenia nie da
się zaobserwować. Jako, że na
zachowanie mogą wpływać także inne czynniki jak np. zmęczenie,
czy środki odurzające, o uczeniu mówimy dopiero wtedy, gdy zajdzie
względnie trwała zmiana w zachowaniu danego
człowieka. Uczenie się to
proces aktywny, dlatego uczenie się podczas snu nie
jest do końca możliwe.
UCZENIE SIĘ POPRZEZ WARUNKOWANIE
KLASYCZNE
Warunkowanie –
proces, podczas którego między sposobem zachowania, a nowym
bodźcem wytworzone zostaje skojarzenie(asocjacja). Istnieją dwa
rodzaje warunkowania: klasyczne i
instrumentalne(sprawcze).
Odruch to
automatyczna reakcja na dany, specyficzny bodziec. Bodziec, który
odruchowo wyzwala określoną reakcję to bodziec
bezwarunkowy(Sb), natomiast reakcja na bodziec bezwarunkowy
to reakcja bezwarunkowa(Rb). Reakcja odruchowa, którą
wywołuje bodziec warunkowy(Sw) to reakcja
warunkowa. Warunkowanie ma
miejsce tylko wtedy, gdy bodziec bezwarunkowy podczas fazy uczenia
się poprzedza się bodźcem neutralnym(Sneu). Bodziec
neutralny nigdy nie stanie się bodźcem warunkowym, jeśli wystąpi
po bodźcu bezwarunkowym.
Najkorzystniejszym warunkiem do
uzyskania procesu uwarunkowania występuje gdy czas pomiędzy Sneu a
Sb wynosi ok. 2 sekundy(wg Mietzela, gdyż
gdzie indziej podają np. 0,5 sekundy)
Odkrycie Gracii nazwane niechęcią
do określonego smaku, opisuje sytuacja gdy np. jakiś czas
po zjedzeniu potrawy o konkretnym smaku wystąpią jakieś
nieprzyjemne zdarzenia np. pierwsze symptomy grypy. Mimo, iż to nie
potrwa spowodowała niekorzystne następstwa, powiązania w czasie
spowodują iż jej smak będzie kojarzył się z czymś
nieprzyjemnym i jedzenie tej konkretnej potrawy nie będzie dla nas
już tak miłe jak wcześniej.
Zwierzęta[w tym oczywiście
ludzie] wykazują biologiczną gotowość do nauczenia
się pewnych zależności S-R szybciej niż innych.
Wygaszanie – zanik
wyuczonych czynności. Gdy po Sw wielokrotnie nie występuje Sb, to
reakcja warunkowa staje się coraz słabsza, aż zanika zupełnie.
Może jednak nastąpić spontaniczne odnowienie.
Generalizacja – organizm
wykazuje reakcję warunkową nie tylko przy podaniu bodźca
warunkowego, lecz także bodźców do niego podobnych.
Różnicowanie–
ograniczenie generalizacji. Proces podczas którego człowiek uczy
się reagować inaczej na dwa podobne do siebie bodźce. Podział
bodźców na istotne i nieistotne.
Watson uważał, że reakcji
emocjonalnych np. lęku, można nauczyć się poprzez warunkowanie
klasyczne.
Odwarunkowanie –
połączenie bodźca warunkowego powodującego np. lęk z takim
zachowaniem, które można konkurować z reakcją lęku np. dawanie
cukierków.
UCZENIE SIĘ POPRZEZ WARUNKOWANIE
SPRAWCZE(INSTRUMENTALNE)
Zachowanie instrumentalne –
zachowanie przez które ludzie i zwierzęta mogą wpływać na
środowisko zewnętrzne.
Przeprowadzając doświadczenie na
kotach uwięzionych w klatce, które mogły wyjść tylko po
wykonaniu odpowiedniego manewru, Thorndike opisał zachowanie
instrumentalne – zachowanie, które pozwala osiągnąć
zamierzony cel oraz przedstawił metodę prób i błędów.
Prawo efektu –
nieskuteczne impulsy są stopniowo eliminowane, zaś impuls
prowadzący do skutecznego rezultatu, jest wzmacniany uczuciem
zadowolenia, które potem następuje.
Częstość zachowania –
określa ono częstość, z jaką dane zachowanie występuje w
zdefiniowanej jednostce czasu. Ze zmian częstości zachowanie można
odczytać czy osoba przeprowadzająca doświadczenia zbliża się do
celu, czy uzyskania jak najszerszej kontroli nad zachowaniem
sprawczym.
Wzmocnienie pozytywne –
jeśli po określonym zachowaniu następuje bodziec pozytywny i
jeśli po jego wystąpieniu wzrasta częstość występowania tego
zachowania to ów bodziec pełni rolę wzmocnienia pozytywnego.
Zasada Premacka -
czynność bardziej preferowana może służyć do wzmacniania
czynności mniej preferowanej, np. uzyskiwanie pokarmu po
naciśnięciu dźwigni, powoduje wzmocnienie dotyczące naciskania
dźwigni.
Bodziec awersyjny –
bodziec na który zawsze reaguje się ucieczką lub unikaniem, np.
mandat, grzywna itp.
Wzmocnienie negatywne –
awersyjny bodziec na skutek określonego zachowania nie wstępuje –
uniknięcie sytuacji nieprzyjemnej.
NIE WOLNO MYLIĆ
WZMOCNIENIA NEGATYWNEGO Z KARANIEM – negatywne wzmocnienie
nie spowoduje ustąpienia określonego zachowania.
Wyuczenie zachowania –
wzmocnienie każdego przybliżenia się do pożądanej formy
zachowania – metoda stopniowych przybliżeń.
Gdy bodziec awersyjny następuje
po określonym zachowaniu i gdy w konsekwencji zmniejsza się
częstość jego wstępowania lub gdy zachowanie to –
przynajmniej czasowo – już nie występuje to znaczy, że jest
mowa o karaniu. W wypadku karania dane zachowanie nie
znika na zawsze, lecz tylko zostaje stłumione.
Wzmocnienie sporadyczne –
proces utrudniający wygaszenie. Zachowania które wcześniej były
wzmacniane sporadycznie, bardzo trudno jest wyeliminować przez
wymazanie lub wygaszenie.
Cechą charakterystyczną
warunkowania sprawczego jest występowanie wzmocnienia lub karania
zawsze w następstwie określonego zachowania. Sprawowanie kontroli
nad zachowaniami sprawczymi udaje się tylko wtedy, gdy wykorzystane
zostaną bodźce wskazujące na to, kiedy dany sposób zachowania
jest odpowiedni, a kiedy nie.
Bodźce różnicowe –
pozytywne i negatywne. Regulują codzienne życie. Wskazują
na ewentualne negatywne lub pozytywne konsekwencje.
Blokowanie – gdy
nowy bodziec nie zwiększa prawdopodobności wystąpienia
nieprzyjemnego zjawiska, zwierzę nie musi już mu poświęcać
uwagi, bodziec ten będzie blokowany i nie stanie się bodźcem
warunkowym.
Podejście poznawcze –
zajmuje się procesami, które przebiegają między bodźcem a
reakcją.
Utajone uczenie się –
uczenie się, które z początku nie ujawnia się w zachowaniu.
Wg Tolmana –
zachowanie zawsze służy celowi tzn. jest skierowane na osiągnięcie
określonego celu. Wzmocnienie, dla Tolmana, nie jest potrzebne do
uczenia się, dostarcza jednak okazji do wykorzystania nabytej
wiedzy.